Netbeheerders staan voor de steeds grotere uitdaging om congestie op het stroomnet te voorkomen. Elektrificatie van onder andere vervoer en woningverwarming leidt tot een grotere capaciteitsvraag, en tegelijkertijd is er ongelijktijdigheid tussen opwekking en afname van duurzame stroom. “Dat leidt tot files op het net”, stelt Olof van der Gaag, voorzitter van de Nederlandse Vereniging Duurzame Energie. “Als we de duurzaamheidsdoelstellingen voor 2030 willen halen, moet op alle fronten worden bijgeschakeld, ook als het gaat om het energienet.”
Lees verder
De doelstelling van het kabinet is dat in 2030 een CO2-reductie van 55 procent ten opzichte van 1990 moet zijn gerealiseerd; het ‘streven’ is zelfs een reductie van 60 procent. Recente berekeningen van het Planbureau voor de Leefomgeving tonen aan dat Nederland momenteel afkoerst op een reductie van zo’n 45 procent. De energietransitie ligt dus achter op schema. “Om de doelstellingen voor 2030 te behalen, zijn rigoureuze maatregelen nodig”, stelt Olof van der Gaag. Eerder dit jaar schreef hij met de werkgroep Extra Opgave - waar hij net als voor de NVDE voorzitter van is - aan een rapport met de titel ‘Alles uit de kast’. Hierin wordt beschreven hoe het Nederlandse energiesysteem de komende jaren om kan gaan met de groeiende elektriciteitsvraag, en hoe dit past binnen de emissieruimte voor de elektriciteitssector en de daarvoor benodigde infrastructuur.
Vijf opties
“De titel van dat rapport geeft precies aan wat er de komende jaren nodig is”, vertelt Van der Gaag. “Om de huidige doelstellingen te behalen, moet de samenleving versneld worden geëlektrificeerd. Ten opzichte van wat eerder in het Klimaatakkoord is afgesproken, moet de elektriciteitsvraag worden verdubbeld en moeten tegelijkertijd de CO2-emissies worden gehalveerd. Dat is een enorme opgave, maar in het rapport laten we zien dat het niet onmogelijk is.” In het rapport beschrijft de werkgroep vijf opties voor opwekking die versneld zouden moeten worden toegepast: de combinatie van windenergie en waterstofproductie op zee, kleinschalige zonne-energie, wind- en zonne-energieparken op land, CO2-vrije regelbare elektriciteitscentrales, en de import van waterstof. “Als hier op korte termijn fors op wordt ingezet, is het mogelijk om voldoende duurzame stroom op te wekken om de energietransitie aan de aanbodzijde succesvol te maken”, zegt Van der Gaag. “Maar daarmee zijn we er niet; aan de afnamezijde ligt een uitdaging die misschien nog wel lastiger is op lossen.”
Doorlooptijden
De actualiteit bevestigt de urgentie. Zo gaf netbeheerder Tennet recent aan dat het Nederlandse stroomnet op veel plaatsen ‘nagenoeg vol zit’ en het in steeds meer regio’s bijzonder moeilijk wordt om plek te bieden aan nieuwe afnemers. De netbeheerder investeert de komende tien jaar 13 miljard euro in versterking van het net, maar dat kost behalve veel geld ook veel tijd. “Er wordt inderdaad fors in het net geïnvesteerd, maar ook netbeheerders lopen daarbij tegen enorm lange doorlooptijden aan”, vertelt Van der Gaag. “De bouw van nieuwe infrastructuur, zoals grote hoogspanningsstations, kost doorgaans zo’n twee jaar. Maar daar gaat eerst gemiddeld acht jaar aan procedures aan vooraf; je bent tien jaar verder voordat een uitbreidingsplan soelaas biedt. Daarmee loopt een netbeheerder achter de feiten aan. Overigens kampen ook andere partijen die betrokken zijn bij de energietransitie met zulke doorlooptijden; de realisatie van bijvoorbeeld een groene waterstoffabriek of industriële elektroboiler kost ook enorm veel tijd.”
Combi zonne- en windenergie en batterijen
Het is tijd die er eigenlijk niet is, zegt Van der Gaag. De eerstkomende horizon waarvoor een reductiedoelstelling is vastgelegd – 2030 – is al over zeven jaar in beeld. “Het is zeker nodig om radicaal te versnellen en nog veel meer te investeren in de opwekking en distributie van groene stroom. Maar gezien de looptijden die ik net noemde, halen we daar de deadline van 2030 niet mee. Er moeten ook andere, slimme maatregelen worden getroffen waarmee sneller resultaat wordt geboekt”. Als voorbeeld noemt hij parken waarbij zonne- en windenergie worden gecombineerd met batterijopslag. Op dagen met veel zon en wind kan het opwekoverschot worden opgeslagen om piekbelasting op het net te voorkomen. In een periode waarin minder wordt opgewekt en toch veel vraag is, kan de energie vervolgens vanuit de batterij naar het net worden getransporteerd. Van der Gaag: “Als dit concept op grote schaal wordt ingezet, helpt dit om het net in balans te houden. Als NVDE dringen we er bij het kabinet op aan om hier 200 miljoen euro voor vrij te maken; daarmee kan een flinke slag worden geslagen.” Vooralsnog is er pas één project dat wind, zon en batterijen combineert, bij het Haringvliet. “Wij hopen dat dit de nieuwe standaard wordt. Als de politieke wil er is, kan dit snel worden opgeschaald.”
Energieweerbericht
Van der Gaag benadrukt dat niet alleen naar de overheid moet worden gekeken voor oplossingen; ook het bedrijfsleven en de consument zijn aan zet. Fabrikanten van warmtepompen en elektrische auto’s zouden bijvoorbeeld vaart kunnen maken met een protocol dat het slim af- en inschakelen van apparatuur mogelijk maakt, en door thuisbatterijen voor de opslag van zonnestroom sneller door te ontwikkelen, kan de kostprijs ervan omlaag. Consumenten en andere eindgebruikers zouden hun energiegebruik kunnen aanpassen aan het actuele duurzame stroomaanbod. Om mensen op die laatste mogelijkheid te wijzen, heeft de NVDE onlangs samen met Gasunie en Tennet het Energieweerbericht geïnitieerd. “Op www.energieweerbericht.nu wordt wekelijks een laagdrempelig overzicht gegeven van de energieverwachting voor de komende dagen. Op welke dagen wordt er veel zonne-energie geoogst, wanneer draaien de windturbines op volle toeren? Op basis van die voorspelling kun je bijvoorbeeld inplannen wat een ‘duurzaam moment’ is om je wasmachine te gebruiken, een elektrische auto te laden of de warmtepomp te laten bufferen. Daarmee proberen we consumenten bewust te maken van de invloed die ze zelf hebben.”
Klimaatdoelstellingen
Tot slot stellen we de NVDE-voorzitter de vraag of hij verwacht dat de klimaatdoelstellingen – ondanks de omvang van de geschetste problemen - nog steeds in zicht zijn. De maatschappelijke opgave is immers enorm en vooralsnog loopt het beleid ver achter bij de doelstellingen. Van der Gaag: “Of we de reductiedoelstellingen voor 2030 halen, is spannend; we liggen allerminst op koers. Toch is de grote aandacht die er nu is voor de problemen rond de energietransitie voor mij reden om optimistisch te blijven. Ik zie dat zowel de politiek en het bedrijfsleven, als consumenten steeds meer doordrongen zijn van de urgentie om de transitie te versnellen. Als die wil wordt omgezet in snelle daden en daadwerkelijk ‘alles uit de kast’ wordt gehaald, is het bereiken van de doelstellingen nog altijd mogelijk.”
